Τι σχέση έχει το Κάστρο της Άμφισσας με τη Σαλονίκη…

Τρίτη, 30 Απριλίου 2019

Το κάστρο της Αμφισσάς, το οποίο ιστορικά είναι περισσότερο γνωστό ως κάστρο των Σαλώνων ή κάστρο της Ωριάς, βρίσκεται σε μια βραχώδη πλαγιά ύψους 225 μ. Πάνω από την σύγχρονη πόλη του Αμφισσα, στην θέση ενός σημαντικού αρχαίου ακρόπολη. Αργότερα η ακρόπολη μεταμορφώθηκε σε Βυζαντινό οχυρό.

Το φράγκικο κάστρο θα πρέπει να θεωρηθεί πάντως, αφού, κατά το μεγαλύτερο μέρος, ό, τι σώζεται σήμερα είναι απομεινάρια του κάστρου που κτίστηκε στα πρώτα χρόνια της φραγκοκρατίας.


Το όνομα του Κάστρου

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο οποίος αναφέρει ότι « Αμφισσάνος ονομάστηκε για το όρεσν περιέχεται », η ονομασία του Αμφισσα προέρχεται από το  λεξικό αμπιένυμη , που σημαίνει «περιβάλλω», επειδή η πόλη περιβάλλεται από βουνά (Γκιώνα και Παρνασσός). Κατά την μυθολογία, η πόλη οφείλει την ονομασία της στην Αμφισσα, κόρη του Μακάρου και ερωμένη του θεού Απόλλωνα.

Στις αρχές του 13ου αιώνα και με την έναρξη της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα, η Αμφισσάσα μετονομάστηκε από Φράγκους σε La Sole  και στα ελληνικά (Σάλωνα). Για την προέλευση της ονομασίας αυτής υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Μία από αυτές υποστηρίζει ότι το όνομα αποτελεί παράβαση του όρου Σαλονία και δόθηκε στην Αμφισσα από το φράγκο «Βασιλιάς της Θεσσαλονίκης» Βονιφάτιο Μομφερατικό, ο οποίος είχε γίνει κύριος του Αμφισσα. 

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η ονομασία προέρχεται από την συνεκφορά  μέσα από την αλόνια , με την οποία αναφέρθηκαν οι κάτοικοι σε περιοχή Αμφισσάς, η οποία παραπέμφθηκε σε «εσάλωνα» και «σάλωνα».

Τέλος, υπάρχει η άποψη ότι η νέα ονομασία της πόλης προέρχεται από το λεξικό σάλλος που σημαίνει «τράνταγμα», λόγω των πολλών σεισμών που έπληξαν την περιοχή.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, η πόλη ξαναπήρξε επίσημα το αρχαίο όνομα Αμφισσα το 1833.

Το κάστρο πάντως αναφέρεται και ως «κάστρο της Ωριάς» μετά από μια περίσταση του 1394, όταν η πόλη υπερασπίστηκε τον παπά-Στράτω έναν Φράγκο ιερέα, ο οποίος, άρπαξε την ωραία  ανύψωση  του Κομμουνιστή Σερφειμ και την φυλάκισε.

Ο Σέραφειμ τότε έσπευσε τους χριστιανούς εναντίον του παπα και κάλεσε τους Τούρκους να έρθουν σε βοήθεια.

Όταν πληροφορήθηκε ο παπά-Στράτος ότι οι Τούρκοι έρχονται με πρόσκληση του επισκόπου, σκοτώνουν την Αρετή, πετώντας την από την κάστρο.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, όταν οι Τούρκοι πήραν το κάστρο (το 1397), η Βασιλόπουλα  Μαρία Φαντρίκ  πέθανε πέφτοντας από τα βράχια του κάστρου για να εξομαλύνει.

Έτσι δημιουργήθηκε ο θρύλος του «Κάστρου της Ωριάς». Δεν είναι καθάθαρο τελικά αν η «Ωριά» ήταν η ανύψωση του αποστάτη Αρετή ή η βασιλόπουλα Μαρία.


Ιστορία

Το κάστρο έχει σπουδαία και πολυσιανή ιστορία που ξεκινάει από τους Πελασγούς και την κλασική αρχαιότητα και φτάνει μέχρι την Ελληνική Επανάσταση.

Κατά τη διάρκεια των αιώνων το κάστρο καταστράφηκε, ανακατασκευάστηκε, υποθηκεύθηκε ή κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β, τους Γαλάτες, τους Ρωμαίους, τους Βούλγαρους, τους Σλάβους, τους Φράγκους, τους Καλαμώνες και τους Οθωμανούς.

Αρχαιότητα

Η Αμφισσα κατοικείται από τις παλαιοχρονικές εποχές όπως μαρτυρούν τα  Κυκλώπεια Τείχη  της Ακρόπολης. Αποτελούσε μεγάλη πόλη-κράτος και πρωτεύουσα των Εσπερίων ή των Οζολών Λοκρών. Ο Ηρόδοτος δηλώνει ότι  υπερέχει του Κρισαίου πεδίου .

Το 338 π.Χ. η Αμφισσα καταστράφηκε από τον  Φίλιππο Β  της Μακεδονίας, ο οποίος ως αρχηγός του Αμφικτυονικού Συνεδρίου των Δελφών κατά τον 4ο Παγκόσμιο Πόλεμο έφθασε στη Φωκίδα με 30000 πεζοί και 2000 ιππείς και κατέρρευσε από τα θεμέλια καταστρέφοντας την ακρόπολη. Η Άμφισσα είχε θεωρηθεί  βέβαιο πόλις  και είχε επιβάλει πρόστιμο που οι Φωκείς αρνήθηκαν να πληρώσουν. Όλα αυτά, γιατί θέλησαν να βάλουν το χέρι στην περιουσία του Μαντείου των Δελφών που θεωρούσαν «Φωκική Κώμη».

Η πόλη μετά από λίγο ανακατασκευάστηκε και αποτέλεσε μέρος της Παντοδύναμης Συμφωνίας Αιτωλικής.

Το 190 π.Χ. ο Ρωμαίος ύπατος Μάνιος Ακίλιος Γλαβρίωνας απέτυχε να εξαγοράσει την πόλη, ενώ αργότερα η Αμφισσα βασιζόταν στην ειρήνη με τη Ρώμη παραμένοντας ανεξάρτητη χωρίς να πληρώνει φόρους.

Η απαλλαγή από τους φόρους ίσως έγινε λόγω των Δελφών, αλλά μάλλον οφείλεται στο γεγονός ότι η Αιτωλική Συμμαχία ήταν πάντα ένας σύμμαχος των Ρωμαίων και ήταν εκείνος που κάλεσε αρχικά τους να παρεμβαίνουν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν στον πόλεμο κατά των Μακεδόνων.

Μεσαιωνικοί χρόνοι

Κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, διάφοροι βάρβαροι επιδίδονται σε σκληρές επιδρομές στη Στερεά Ελλάδα. Η Αμφισσά κυριαρχεί και καταστρέφεται από τους Βησιγόδθους του Αλαρίχου (το 396) και αργότερα από τους Ούννους του Ατίλλα, το 448.

Ο αυτοκράτορας  Ιουστινιανός  τον 6ο αιώνα, στο πλαίσιο των οχυρωματικών έργων του σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, επισκευάστηκε και το Κάστρο της Αμφισσας.

Τον 10ο μ.Χ. η εποχή της Αμφισσάς και η ακρόπολη της υπέστησαν μεγάλη καταστροφή από τους Βούλγαρους υπό την ηγεσία του Τσάρου Σαμουήλ, κράτησαν και κατέλαβαν την πόλη, λόγω της οικοδόμησης ενός ντόπιου με την  ονομασία Κσοστοδώδου  (996 μ.Χ.). Ακολούθησε σφαγή με λίγους διασωθέντες που κατέφυγαν στα γύρω βουνά. Παρομοίια καταστροφή σημειώθηκε και το 1059 μετά από επίθεση Πετσενέγκων.

Το 1204 ήρθαν οι Φράγκοι, και αυτή ήταν η αρχή μιας περιόδου γρήγορων και δραματικών αλλαγών που διαρκούσαν πάνω από δύο αιώνες.

Στις αρχές του 13ου αιώνα ξεκινάει η περίοδος της Φραγκοκρατίας. Σε μοιρασιά που έγινε μετά την αποχώρηση του 1204, η πόλη αποδόθηκε στον «Βασιλιά της Θεσσαλονίκης»,  Βονιφάτιο Μομφερατικό . Οι Φραγκοί μετονόμασαν την Αμφισσα σε La Sole, ιδρύοντας την  Αυθεντία των Σαλωνών . Πρώτος  αυτος  ορίστηκε ο  Θωμάς Α ντ ‘Ωτρεμενκούρ  (Thomas d’Autremencourt), ο οποίος οικοδόμησε το ισχυρό Κάστρο των Σαλώνων πάνω στα θεμέλια της αρχαίας ακρόπολης. Ο Ωρεμενκούρ είναι γνωστός από παραφθορά και σαν  ντε Στρομονκούρ .

Το 1210, προσπάθησε να επεκτείνει τη βαρόνη του στα δυτικά και επιτέθηκε στο λιμάνι του Γαλαξιδίου. Οι κάτοικοι του τότε ζήτησαν τη βοήθεια του Δασοπάτη της Ηπείρου Μιχαήλ Α Κομνηνού Δούκα που έλαβε την ευκαιρία. Ο στρατός του Δεσπότατου κατέλαβε τους Σάλωνα το 1210 και ο Ορεμενκούρ σκοτώθηκε σε μάχη το 1212. <.p>

Ο 1215 ο γιος του,  Θωμάς Β Ωρεμενκούρ , κατάφερε να ανακαταλάβει τους Σάλωνας και παρέμεινε για πολλά χρόνια άρχισε, μέχρι το 1258. Και αυτός ήταν επίσης γνωστός ως  ντε Στρομονκούρ .

Αρχικά η Αυθεντία των Σαλωνίων ήταν υπό την κυριαρχία του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Ο Ομόντορας ανακατεύτηκε στις διαφωνίες μεταξύ των φραγκικών ηγεμονιών και πήρε το μέρος του Άρχοντα των Αθηνών Γουίντον Δελάρος (Guy de la Roche). Όμως, οι συνεργάτες τους είχαν απομείνει στο Μάχη του Καρυδίου (1258) και η εξουσία του Πρωταθλήματος αποκαταστάθηκε για να ξανακάνει την επόμενη χρονιά, μετά την ιστορική απώλεια των Βυζαντινών στο Μάχης της Πελαγονίας.

Οι επόμενοι Φράγκοι ηγέτες των Σαλωνίων προσπάθησαν να διατηρήσουν τις υπάρχουσες ισορροπώντας μεταξύ των αντιμαχόμενων δυνάμεων που διεκδίκησαν την κεντρική Στερεά Ελλάδα (Αστάτες της Ειρήρου, το Φραγκικό Δουκάτο των Αθηνών). Μετά το 1264 η Άμφισσα πρέπει να βρισκόταν σε μια σχέση χαλάρης εξαρτήματος από το Βασίλειο της Θεσσαλίας (ή της Μεγάλης Βλαχίας) του  Ιωάννη Α Δούκα Κομνηνού  (Δούκα Νέων Πατρών). Μετά το 1278 οι Σάλωνα εμφανίζονται να είναι υπό την κυριαρχία του Δουκάτου των Αθηνών, το οποίο εκείνη τη εποχή χάρη και στην συμμαχία του με τον Ιωάννη Α της Μεγάλης Βλαχίας, βρισκόταν στο απόγειο της δύναμης του.

Τελευταίος Φράγκος του θρήτου των Σαλώνων ήταν ο Θωμάς Ωρεμενκούρ ο Γ που σκοτώθηκε στον αγώνα του Κηφισού (ή του Αλμυρού), το 1311, μεταξύ φραγκών και καταλανών. Η μάχη του Κηφισού σηματοδότησε την κατάλυση του Δουκάτου των Αθηνών από τους Καθαίους, ενώ η θανάτου του Θωμά σήμανε το τέλος της δυναστείας των φραγκών των ιπποτών στο Σάλωνα.

Το 1311 λοιπόν, η Αυθεντία των Σαλώνων περνάει στα χέρια των Καταλανών. Ο Πρώτος Καταλανός Κόμης ήταν ο  Ρογέρο Ντε Λόρ  (Roger Deslaur ή Desllor), ο οποίος πήρε τους Σάλωνας σαν φεουδό και τη γυναίκα του Ορεμενκούρ για γυναίκα. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ντε Λόρ στην μάχη του Κηφισού ήταν με το μέρος του αντιπάλου του, ως τραγουδιστής του Δουκάτου των Αθηνών Γκότζι Ε του Μπριέν (Gautier V de Brienne). Οι καταλανοί όμως προστέθηκαν γιατί δεν είχαν στην τάξη τους πολλούς ευγενείς που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως στελέχη και επειδή Ο Ο Λόρδος ήταν εκείνος που είχε προσλάβει την Καταλανική Εταιρεία στην υπηρεσία του Γκότζι Ε του Μπριέν (μεγάλη ιστορία που δεν είναι της παρουσίας).

Μετά το θάνατο του Ντε Λόρ, ο αυθαιρετισμός ΤΩΝ Σαλώνων έγινε ο Αλφόνσσο Φαντερίκο Της  Σικελίας  (Alfonso Federico de Sicilia), ένας από τους πιο ισχυρούς άντρες της εποχής του , που είχε διατελέσει ηγέτης της Καταλανικής Εταιρείας, τρίτης της Εύβοιας και Γενικός Βικιριανός του Δουκάτου των Αθηνών. Αυτός οργάνωσε την κομητεία και επέστρεψε -κατά την κάστρο.

Το 1362 η κομητεία περνά στο  Λουδοβίκο Φαδρίγκο  , ο πατέρας του Αλφόνσο που ήταν ο τελευταίος φορέας.

Τον Μάιο του 1380 το κάστρο καταλάμβανε από την  Εταιρεία των Ναβαρραίων  για λίγο, αλλά ο Φαίδης ανακατέλαβε σύντομα.

Ο Λουδοβίκος Φαντρίκ φαίνεται να ήταν αγαπητός στους Έλληνες. Παντρεύτηκε την ελληνίδα πριγκιρίσα Ελένη Καντακουζηνή με την οποία απέκτησε ένα κορίτσι, Μαρία Φαντρίκ.

Πέθανε νέος, το 1382, και η διοίκηση της κομητείας πέρασε στη χήρα  Ελένη Φαντρίκ – Καντακουζηνή , που ασκούσε καθήκοντα επιτρόπου της θυγατέρας της Μαρίας, και στην αρχή πήγαινε πολύ καλά.

Ο κόμπος όμως ερωτεύτηκε παράνομα κάποιος  παπάς-Στράτος , ο οποίος, σαν άλλος Ρασπουτίνος, δεν ανέλαβε να πάρει de facto στα χέρια της εξουσίας.

Ο παπάς-στράτος, αφαίρεσε το 1394 στην Αρέτη, αγέλη του αποστόλου των Σαλώνων, Σερφάιμ, γεγονός που δημιούργησε το επεισόδιο που περιγράφηκε πιο πάνω στα επώνυμα για την Όρια κάστρο και έγινε λόγος για να τους καλέσει ο Σραραφείμ οι Τούρκοι σε βοήθεια.

Έτσι το 1397 ή η κομητεία πέρασε στα χέρια του Τούρκου σουλτάνου Βαγιάζητ Α. Η Ελένη Καντακουζηνή οδήγησε στη χαρέμι ​​του Σουλτάνου ενώ η κόρη της προτιμούσε να δώσει τέλος στη ζωή της πηδώντας από το κάστρο.

Το 1402 έγινε νέα αλλαγή φρουράς: το κάστρο έφτασε στον Δεσπότη του Μυστρά, τον Θεόδωρο Α Παλαιολόγο, ο οποίος όμως δεν είχε τη δύναμη να κρατήσει και να πουλήσει στους Ιωαννίτες Ιππότες.

Τέλος, το 1410 έφτασε οριστικά στους Οθωμανούς Τούρκους.

Νεότεροι χρόνοι

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, έγιναν διάφορες ανατροπές στην περιοχή του Παρνασσίδα, με κύριο το 1687, όταν ο επίσκοπος Σαλώνων Φιλόθεος και ο αμαρτωλός Κούρμας απελευθέρωσαν την περιοχή που τυπικά τέθηκε υπό την κυριαρχία των Ενετών. (Ήταν η εποχή του Έτους του Ενετοτουρκικού Πολέμου και ανάλογες περιστάσεις είχαν σημειωθεί σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στην Αιτωλοακαρνανία και την Πελοπόννησο, με την υποστήριξη των Ενετών.) Αυτό κράτησε μέχρι το 1698 όταν οι Τούρκοι επέστρεψαν.

Κατά την Επανάσταση του ’21, οι Σάλωνα έγιναν το επίκεντρο της αναταραχής στην Ρούμελη λόγω της γειτνιάσεως με τους γύρω βουνό όπου υπήρχαν πολλοί  κλέφτες . Το Πασσχα του ’21, ο Πανουργιας, αρχηγός των Ελλήνων αγωνιστών, κατέβηκε στο κάστρο και το γκρουπ των 600 Τούρκων εξοντωθεί. Τα Σάλωνα έγιναν το πρώτο κάστρο που έπεσε στα ελληνικά χέρια.

Το 1825 οι Τούρκοι ανακατέλαβαν ξανά τα Σάλωνα, για μερικούς μήνες, ενώ το ίδιο συνέβη και το 1826, από τον Κιουταχή. Τη δεύτερη φορά, κράτησαν την πόλη μέχρι το 1829, οπότε παραδόθηκαν στον Δημήτριο Υψηλάντη.


Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο χωρίζεται σε δύο μέρη στο πάνω και στο κάτω μέρος.

Η πύλη του Κάστρου, της αρχικής ακρόπολης, είναι κτισμένη με ογκόλιθους τεράστιου μεγέθους και παραπέμπει σε προελληνικά και μυκηναϊκά κτίσματα, 1100-750 π.Χ. Απέναντι ακριβώς από την πύλη υπάρχει μια οχυρά προστασίας της. Στο άνω κάστρο υπάρχουν δύο τετράγωνα και δύο ογκόλιθοι και τμήματα άλλων κτιρίων.

Το ΒΑ τμήμα αποτελείται από κατακόρυφη βράχο και ονομάζεται « Το γεφύρωμα της Βασιλόπουλας », όπου η Βασιλόπουλα λογικά ήταν η Μαρία Φαντρίκ.

Το Κάτω Κάστρο είναι προσβάσιμο από δύο μέρη, η δυτική πύλη και το ΒΑ δίοδο που ενώνει το κάστρο με την σημερινή πόλη με σκαλοπάτια.

Η δυτική πύλη είναι τοποθετημένη κατά τέτοιο τρόπο, ώστε για να πλησιάσει κανείς πρέπει να βαδίζει παράλληλα στο τείχος που είναι εκτεθειμένο στους αμυνόμενους 60 μ. περίπου.

Το κάτω κάστρο έχει σχεδόν σχήμα τριγωνικό, με διάμετρο περίπου 460 μέτρα και διαθέτει τέσσερις προθήκες.

Διακρίνονται τρεις τρόποι δόμησης:

1. Η χρήση των ίδιων αρχαίων ελληνικών κατασκευών.

2. Η αναζήτηση και αναχρησιμοποίηση των αρχαίων ελληνικών υλικών με πρόσθετο υλικό, μικρές πέτρες ή κεραμίδια και συνδετικό υλικό.

3. Αμιγώς μεσαιωνική κατασκευή, δηλαδή με τη χρήση κεραμιδιών κεραμιδιών και κονιάματος.

Όπως παρατηρούνται και σε άλλα κάστρα που είναι κτισμένα πάνω σε αρχαίες κατασκευές, τα αρχαιοελληνικά τμήματα υπερέχουν στη στατική ανθεκτικότητα και αισθητικότητα των υπολοίπων αν και έχουν σχεδόν χιλιάδες χρόνια περισσότερη ζωή.


Πηγές

 

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.